Achaea Birliği, Akha Ligi

Achaea Birliği, Achaicum Foedus, Koinon ton Akhaion (Κοινὸν τῶν Ἀχαιῶν), Achaea Konfederasyonu veya Achaea (Akha) Ligi, Helenistik dönemde Mora yarımadası (Peloponnese) ve Yunanistan’ın kuzey kesimindeki Yunan şehir devletlerinin oluşturduğu birlik olup, adını kuzeybatı Mora’daki Achaea’dan almıştır. İlk birlik MÖ 324 yılında ikincisi ise MÖ 280’de kurulmuştur. Ligin askeri ve siyasi niteliği onu diğer bölgesel güçler Sparta, Makedonya ve daha sonra Roma ile çatışmaya girmek zorunda kalmıştır. Lig, Makedon Antigonos Hanedanı’na[1] karşı Roma‘yı desteklediği için Roma Cumhuriyeti’nin Yunanistan’a doğru genişlemesine yardımcı olmuş, Romalılar, MÖ 146’da Achaean savaşı sırasında Yunanistan’ı fethedip, ligi dağıtmıştır.

Achaean Ligi’nin oluşumu

Herakleidae, o zamana kadar çoğunlukla Akha ırkının yaşadığı Peloponnesus’u ele geçirdiğinde Tisamenos yönetimindeki halkın bir kısmı kuzeye dönmüş ve yarımadanın Αἰγιαλός adıyla anılan kuzey kıyılarını ele geçirmiştir. Bu olaydan sonra o zamana dek ülkede yaşayan İyonyalılar Attika’ya ve Küçük Asya’nın batı kıyısına sığınmıştır. Akhalar tarafından işgal edilen ülke böylece Achaia adını almış olup, on iki şehri içeriyordu. Herodot zamanında birliğin oluşturduğu on iki şehir şunlardı: Pellene, Aegeira, Aegae, Bura, Helike, Aegion, Rhypes, Patrae, Pharae, Olenos, Dyme ve Tritaea.

Klasik Lig olarak bilinen ilk Achaea ligi (koinon) kuzeybatı Mora’daki şehir devletlerinden oluşuyordu. Başkent Helike’nin MÖ. 373 yılında deprem ve depremin oluşturduğu tsunamiler ile yıkılması ama en önemlisi Büyük İskender’in ölümünden sonra dağılmıştır.

Helenistik lig olarak bilinen ikinci lig, MÖ 280 yılında Patrae, Dyme, Tritaea ve Pharae toplulukları tarafından kuruldu[2]. MÖ 275’te Aegium’un da eklendiği konfederasyon anakara kentinden oluşuyordu ki Sicyon’un MÖ 251’de, ayrıca Kydonia gibi bazı Akdeniz ada şehir devletlerinin de katılmasıyla büyümeye devam etti. Lig, zamanla tüm Merkez Achaea bölgesini kapsayacak şekilde büyüdü ve on yılın sonunda kendilerini ortak bir kimliğe (ethnos) sahip olarak gören 12 şehir devleti bir araya gelmişti. Üyeler, bağımsızlıklarını korurken Lig’in gücünden yararlanıyorlardı. Birlik, üyelerine yalnızca dış saldırılara karşı daha iyi bir savunma sağlamakla kalmıyor aynı zamanda ortak yargı, ortak bir para birimi ve aynı ölçüm sisteminin kullanılması gibi askeri olmayan alanlarda da pek çok fayda da sağlıyordu. Aratos ligdeki önde gelen politikacıydı. Ligin başkenti Aigion’dı olup, konuşulan diller Achaea Dorik Yunanca[3] ve Koini Yunancası[4] idi.

Hükümet ve Ordu

Achaea Ligi hükümeti bir yurttaşlar meclisi, daha küçük bir konsey ve strategos olarak anılan bir generalden oluşuyordu. Yurttaşlar meclisi tarafından her yıl seçilen strategos lig ordusunun başında yer almakta olup, MÖ 251’den önce iki seçilmiş strategos bulunmaktaysa da bu tarihten sonra bu unvan tek bir tek kişi için kullanılmıştır. Strategosların konumunu saltanata dönüştürmesini engellemek için bu pozisyonda arka arkaya yıllarca kalınamamaktaydı. Buna rağmen Megalopolisli Philopoimen ve Sicyonlu Aratos bazı önemli şahsiyetler kariyerlerinde birkaç kez strategos olmayı başarmışlardır.

Bir sekreter, 10 demiourgoi, bir süvari komutanı (hipparch), bir amiral ve çeşitli askeri bölgelere komuta eden alt generallerden oluşan bir kurul strategos’a yardım etmekteydi. Kara ve deniz üzerinde komuta sahibi olan liderlik makamı, lig tarihi boyunca farklı zamanlarda çeşitli krallara verilmişse de gerçekte kralı ligin ordusunu desteklemek için lige katkıda bulunmaya mecbur bırakan bir pozisyondu. MÖ 189’a dek Aegium’da yılda dört kez toplanan Vatandaşlar Meclisi ligle ilgili kararlar alıyorsa da Aegium’a seyahat etmek zor olduğu için, meclislere hâkim olanlar zenginlerdi. Meclislerde asgari oy kullanma yaşı 30 olup, üyeler kendilerine general tarafından sunulan konularda oy kullanabiliyorlardı.

Şehirler statüleriyle orantılı olarak Lig toplantılarına temsilciler gönderiyordu. Toplantılar Aigion’daki Zeus Homarios mabedinde ve daha sonra muhtemelen rotasyon temelinde ayrı şehir devletlerinde yapılmaktaydı. Gerçekte birkaç seçkin tarafından kontrol edilen Achaea Birliği’nin ancak görünüşte demokrasi ile yönetildiğini söylemek mümkündür.  Achaea Ligi’nin MS 217’de 8 bin yaya, 5 bin atlı paralı askerden oluşan ordusuna ek olarak 3 bin yaya ve 300 atlıdan oluşan düzenli bir vatandaş ordusu vardı.  Argos ve Megapolis, vatandaş ordusuna 500 yaya ve 50 atlı asker göndererek katkıda bulunuyordu. Lige üye şehirlerin birincil yükümlülüğü, Lig’in kolektif ordusu için bir savaşçı kotalarını doldurmaktı.

Gelişme

Achaea Ligi büyüyüp, genişledikçe siyasi ve askeri açıdan daha etkili bir güç haline geldi ki bu yüzden diğer bölgesel güçlerle ilişkileri keskinleşti. Korint boğazı boyunca Aitolia Birliği ve güneyde Sparta ile rekabet ediyor hatta uzaktaki Mısır ve Makedonya ile de gergin bir ilişki sürdürüyordu. Bölgedeki Makedon varlığını zayıflatmak isteyen Achaea Ligi, MÖ 243’te Korint’e saldırarak şehri zorla Lig’e üye olmaya zorladıktan sonra MÖ 235’te Megalopolis başta olmak üzere başka şehir devletlerini de bünyesine katarak genişledi.

Makedonya Savaşları

Achaea Ligi bölgedeki Makedon etkisini azaltamaya çalışırken Spartalı III.Cleomenes’in (MÖ 235-222) kendi nüfuzunu genişletmeye çalışması Aratus liderliğinde Achaea ile Sparta’yı karşı karşıya gelmeye zorladı. Makedonyalı III. Antigonos’un yardımıyla MÖ 222’de Sellasia Muharebesi’nde Sparta yenilgiye uğratıldıktan sonra desteklerinin bedeli olarak Korint akropolü Makedonlara geri verildi. Bununla birlikte Yunan devletler arası siyaset sahnesine Roma’nın dâhil olmasıyla tüm dengeler değişti. Achaea Ligi, yeni kurduğu ittifakı bozmadan Roma ve Makedon güçleri arasında gerçekleşen Birinci Makedonya Savaşı’nda (MÖ 212-205) Makedon V. Philip’e sadık kalmışsa da müttefikinin yenilgisinden olumsuz etkilenmiştir. Akhalar daha sonra İkinci Makedonya Savaşı’nda (MÖ 200-196) pragmatik davranarak taraf değiştirdiler ve kazanan taraf Roma’yı desteklediler. Savaştan hemen sonra da MÖ 196 civarında Roma ve Lig bir ittifak antlaşması imzaladı.

Çöküş

Roma ile ittifakın ardından Sparta, Elis ve Messene şehirleri de Achaea Ligi’ne üye oldular. Bununla birlikte Romalıların Seleukos kralı III. Antiochos’u MÖ 191’de Thermopylae’de ve MÖ 190’da Küçük Asya’da Magnesia’da yenmesinden sonra Yunanistan Roma hâkimiyetine karşı savunmasız kalmıştı. Üçüncü bir Makedonya Savaşı (MÖ 171-167) yeni bir Roma zaferiyle sonuçlanınca Yunanistan bir Roma eyaletinden olma yoluna hızla girmişti. Achaea Ligi’nin eski rakibi Sparta’yı almasından pek memnun kalmayan Roma, Ligin belirsiz siyasi duruşundan şüphelenmeye başladı. Romalılar 1000 tanınmış Akha’lı rehineyi Ebedi Şehir Roma’ya rehin olarak taşıyarak Yunanlıların sadakatini garantiye almak istediyse de MÖ 146’da kimilerince Akha Savaşı olarak adlandırılan çatışma kaçınılmaz hale gelmiştir. Roma savaş makinesi yine galip gelince Lig dağılmışsa da konfederasyonun MS 3. Yüzyıla dek yerel bir temelde işlemesine izin verilmiştir.

Akha Birliğinin Mirası

Achaea Ligi, Yunan şehir devletlerinin federalizme geçme yönünde ilk başarılı girişimiydi. Ligin yapısı, günümüzün konfederatif devletlerini ve ABD anayasasını bir ölçüde etkilemiştir.

Notlar

[1] Antigonid veya Antigonos hanedanı, Büyük İskender’in genel Antigonus I Monoftalminden gelen Helenistik kralların hanedanıydı.

[2] Polybius, Tarih 2.41

[3] Achaean Ligi kararnamelerinde kullanılan ortak lehçe. Achaea’da MÖ 1. yüzyıla kadar temelini korudu.

[4] Koine  (Yunanca: Κοινή) veya Koini Grekçesi, Helenistik Dönemde Attik Diyalekt’ten sonra gelişen ve Yunanistan dışındaki bölgelerde de kullanılan, bu sebeple sadece Yunanlılar’ın değil Yunan olmayanların da kullandıkları bir halk lehçesi. Aynı zamanda Romalıların Yunan toplumuyla anlaşmak için kullandığı lehçedir.